اقتباس چیست؟
در پاسخ سؤال اقتباس چیست باید گفت: اقتباس در لغت به معنای گرفتن مطلب از کسی یا چیزی و تغییر آن برای پدید آوردن و یا بازتولید اثری جدید می‌باشد. تعریف لغوی صِرفن برگه‌ایست برای ورود به این وادی، به آن بسنده نمی‌کنیم و کمی فراتر می‌رویم؛ در یک کلام نگاهی نو به یک اثر هنری که طی آن باز آفرینی و بازتولید شکل می‌گیرد و اثری جدید خلق می‌شود، اقتباس نام دارد.
ادبیات همواره توانسته به عنوان بستری مناسب، زمینهی رشد و بالنـدگی سینمای جهان را ایجاد كند و همراه سایر هنر‌ها در تعالی هرچه سریعتر آن، به كار آید: سینما نیز به عنوان یك هنـر و به عنوان آمیز‌ه‌ای از هنر‌های نقاشی، رقص، موسیقی، شعر، تئاتر، معماری و مجسمه‌سازی نمی‌تواند راهـی جـدا از دیگر هنر‌ها داشته باشد. به همین منظور آن مقدار از مصالح كار كه لازمه‌ی حیات هنر سینما بود از جمیع هنرهـا بـه عاریت گرفته شد و از ادبیات نیز داستان به خدمت سینما درآمد و اقتباس از ادبیات وسیله‌ای شد برای یافتن سـوژه، كه این كار برای خود ویژگی‌هایی یافت و در طول عمر صد و‌اندی ساله‌ی سینما به صورت فنی از فنون مختلف سینما در آمد.
تاریخچه اقتباس در فیلمسازی
اقتباس از آثار ادبی به عنوان یكی از راه‌های ارتباطی میان این دو هنر، از همان ابتدای پیدایش سینما توانسته است به عنوان ابزاری مناسب برای رشد سینما از جهات مختلف به كار گرفته شود؛ حتی در فیلم‌های بنیان‌گذاران سینما؛ “برادران لومیر” نیز دیده می‌شود، حال نه به شکلی پیچیده که شامل فیلمنامه‌ای دقیق، پیچیدگی‌های متنی، گره افکنی، گره گشایی و … بلکه به شکل یک طرح ساده، یک اتفاق کوچک، یک داستان یک خطی، نشان دادن روزمرگی که همه و همه خود یک قصه برای تعریف کردن دارند.
اما در اینجا چند اقتباس موفق را نام می‌بریم که می‌توان یکی از آن هارا انیمیشن موفق "شیر شـاه" نام برد كـه داسـتان كلـی آن برداشـتی آزاد از نمایشنامه‌ی معروف «هملت» شكسـپیر بـود؛ بـا ایـن تفـاوت كـه صـحنه‌هـای آن در فضـای زنـدگی آفریقـایی و شخصیت‌های حیوانی (شیر، كفتار، میمون و... ) می‌گذشت. علاوه بر این، می‌توان به فیلم‌هایی نظیر "A Man For All Seasons" و "Dr Zhivago" و "Rebecca" و "The Birds" و "One Flew Over the Cuckoo's Nest" و "Hamlet" اشاره كرد.
انواع اقتباس در سینما
اقتباس می‌تواند به روش‌های مختلفی انجام پذیرد، در سینما برای اقتباس از ادبیات، حداقل سه روش اساسـی وجـود دارد:
الف. اقتباس آزاد (برداشت آزاد): در این نوع از اقتباس، نویسنده‌ی فیلمنامه عمومـاً یـك ایـده، یـك موقعیت یا یك شخصیت را از منبع ادبی گرفته و آن را به گونه‌ای مستقل و در روایتی بدیع و با فضا، مكان، زمـان و شخصیت‌های جدید و در كشاكش روابطی تازه می‌پروراند.
ب. اقتباس وفادار: در این نوع اقتباس، نویسنده‌ی فیلمنامه تلاش می‌كند با حفظ روح اثر اصلی، تا حد ممكن، منبع ادبی را در قالب سینما بازآفرینی كند. در این نوع از اقتبـاس، بـه شكلی نزدیك با اثر ادبی روبه‌رو هستیم كه تمام تلاش فیلمساز و اقتباس كننده بر این بوده كه اثر ادبـی را با همان محتوا و حفظ حال و هوای اثر، برای مخاطبان به تصویر بكشد.
ج. اقتباس‌های لفظ به لفظ: ایـن نـوع اقتبـاس‌هـا بیشـتر منحصـر بـه اقتبـاس از نمایشـنامه‌هـا و داسـتان‌هـای كوتـاه هسـتند و سازندگان آن‌ها، تمایل شدیدی به حفـظ همـه‌ی كلیـات و جزئیـات اثـر ادبـی در فـیلم خـود دارنـد. معمولا اثری را كه شـاهكار بـودنش بـرای همه مسـلم اسـت، واقعـاً باید بـدون هـیج تغییـری بـر پـرده آورد. چرا كه چنـین داسـتانی از نـوعی شـكل ادبـی سرچشـمه گرفتـه كـه چنـان تكامـل یافتـه كـه قهرمانـان و معنای كـنش آنهـا وابسـتگی بسـیار عمیقـی بـه سـبك نویسـنده دارد و قـوانینش هـر چنـد فـی نفسـه كـاملاً مشـخص‌انـد، كــه خــارج از آن هــیچ اعتبــاری ندارنــد.
«رابرت بولت نویسـندهی آمریكـایی و اقتبـاسكننـده می‌گوید: ... اگر آدم چیزی را از متن بیاورد، در نهایت تفاوت‌هایی با اصل اثر خواهد داشت پـس تنهـا راه چاره این است كه با آزادی‌اندیشه، خودتان را مطمئن كنید كه مقصود نویسنده را درك كرده‌اید و بعد دقت كنید كه هیچ خدشه‌ای به این‌ایده و هدف اصلی نویسنده وارد نیاید. فرق كار نویسنده با فیلم ساز در این است كه نویسنده در همان آغاز دست به ابداع هنری می‌زنـد؛ امـا فیلمساز باید دست به ابداع زبانی بزند و پس از آن ابداع هنری انجـام دهـد.»
هدف از اقتباس چیست؟
چرا فیلمسازان سراغ دستمایه‌های آثار ادبی می‌روند و سوژه‌های خود را از میـان ایـن آثار انتخاب می‌كنند و اثر آن بر سینما و ادبیات چگونه ارزیابی می‌شود؟
در یك پاسـخ سـاده مـیتـوان انگیـزه‌هـای اقتصادی (جلب تماشاچیان) به دلیل نفوذ و قوت آثار ادبی و لزوم معرفی آن‌ها در سـطح گسـترده از طریـق سـینما و دلایلی از این دست را بر شمرد، كه هم به سینما در جذب مخاطب یاری می‌رساند و هم آثـار ادبـی را بـه مخاطبـان فراوان معرفی می‌كند.
همچنین دلایل مختلف دیگری برای اقتباس وجود دارد. دلایلی مثل كمبود سوژه یا ترس از بیان داسـتان‌هـای جدیدی كه مخاطب را جذب نكند. اما اقتباس یك فیلم از روی یك اثر ادبی شناخته شده این امكان را به فیلم ساز می‌دهد كه بر اساس داستانی معین كه ساختار و مضمون مشخصی دارد، اقدام به تهیه فیلمی كنـد كـه بـا توجه به پشتوانهی ادبی خود قطعاً می‌تواند دارای استقلال و وحدت ساختمانی بیشتر و بهتری بوده و فیلمساز عمده تلاش خود را نه در جهت انتخاب سوژه بلكه درجهت بیان داستان از زبان ادبی به زبـان سـینمایی كـه ویژگـی‌هـا و آهنگ بیانی مخصوص به خود را دارد، صرف می‌كند.
با نگاهی گذرا به آمار فیلم‌های اقتباسی جهان، مشخص مـیشـود درصـد بـالایی از فـیلمهـای سـینما و تلویزیون به علاوه سریال‌های پرمخاطب و طولانی را آثار اقتباسی تشكیل می‌دهند. این آثـار توانسـته‌انـد عـلاوه بـر توجه عام، نظر منتقدان را نیز برانگیخته و جوایز بسیاری را در طول سالهـای مختلـف از جشـنواره‌هـای متفـاوت كسب كنند.
« ۸۵ درصد كـل فیلم‌های برنده‌ی اسكار اقتباس و ۴۵ درصد از كل فیلم‌هـای تلویزیـون اقتباسـی هسـتند و ۷۰ درصـد از برنـدگان جایزهی EMI از بین این فیلم‌ها انتخاب شده‌اند. »
دیدگاه خود را بنویسید